Хүн өөрөө аливаа нэг юманд итгэхийг хүсээд байгаа бол түүнд бодит байдлыг ойлгуулах бараг боломжгүй. Учир нь түүнд ингэж "итгэхийг хүсээд байгаа" цаад шалтгаанууд бас байгааг мартаж болохгүй юм... ©

Нэг танил маань Фрэнсис Фукуямагийн "Түүхийн төгсгөл ба Сүүлчийн хүн" номыг гайхуулан магтаж (тэр өөрөө яг бүтэн уншсан нь бүү мэд, учир нь гол санаануудыг нь задлан шинжилж ярилцахыг хүсэхгүй байсан юм) байхад түүнтэй зарим нэг зүйлийг нь шүүн ярилцахыг хичээж суухдаа ямар их зомбижсныг нь хараад дотоод айдас, харуусал төрж билээ. Өнгөрсөн 20-иод жилийн дампуурлаас нилээд юм "унагаж" халаасалсан тэр өөрөө ингэж итгэхийг хүсээд байгаа нь, өөрийнхөө бүх үйл хөдлөлийг үүгээр зөвтгөхийг хүсээд байгаа нь илт байсан юм...

Өнөөгийн энэ [барууны үнэт зүйлүүдийг тугаа болгосон] ардчилал гэдэг ойлголт нь ямар нэг хязгаарлалтгүй хувийн өмч, хувийн эрх чөлөө, хувийн үзэл бодлыг бүх улс үндэстэн, нийгмийн эрх ашгийн өмнө нь, дээр нь тавьж тунхагладаг үзэл санаа болох неолиберализм (энэ халхавчний ар дахь хамгийн гол зорилго бол энэ үзэл санаа нь огтхон ч биш харин дэлхийн ард түмнүүдийн амьдрал хувь заяа, мөнгө-санхүү, баялагийн хуваарилалтыг энэ үзэл суртлын "хувилгаанууд" бүрэн эрхшээлдээ оруулж барьж байх явдал юм) дээр тулгуурлаж байдаг. Тэгээд ийм үзэл санаа нь хувьд нь тун ашигтай байгаа нийгмийн цөөнх олигарх бүлэглэлээр эргээд өөрийгөө хамгаалуулж байдаг зэвсэг билээ.

1990 онд Хүйтэн дайнд чухамдаа үзэл суртлын ийм зэвсгээрээ ялалт байгуулсан ба дэлхийн дахин зөвхөн Барууны үзэл суртал, санхүү-эдийн засгийн бүрэн эрхшээл доор орж дэлхий дахин нэг туйлтай болсон байсан билээ. Тэр үед дэлхий дахинд "барууны ардчилал, либерализм яллаа, одоо хүн төрөлхтөн ганцхан манай үзэл суртал, зөвхөн манай санхүү-эдийн засаг-нийгмийн даяарчилсан загварт орсон гэдэг" утгаар нь Түүх төгссөн (одоо бид өөр ямар ч үзэл санааг хүлээн зөвшөөрөхгүй гэсэн үг юм!), Сүүлчийн хүн болох бид нар (үүнд лав л манайхан, ер нь ихэнх ард түмнүүд хэзээ ч багтахгүйгээ мэдэхгүй байгаа бололтой) амар сайхандаа жаргана гэж Фрэнсис Фукуяма бичиж байсан юм. Үүнийг нь ухвар мөчид шүтэн бишрэгчид нь, ялангуяа манай неолибералчид утгыг нь сайн ухаж ойлгоогүй байж "нэрээр нь хүүхэд, залуусыг айлгаж" хөөрөн дэвхцэж байсан билээ.

Гэвч ямар ч өрсөлдөгчгүй, дайсангүй болсон байсан Барууны капитализм 2008 онд асар гүн гүнзгий хямралд орж эцэстээ мухардалд орсноо ойлгож эхэлсний дараа Фрэнсис Фукуяама одоо болохоор "Түүхийн ирээдүй: Либерал ардчилал дундаж ангийг уналтаас аварч чадах уу" гэдэг нийтлэл бичиж 2012 оны 2-р сард хэвлүүлсэн нь том шуугиан, мэл гайхшрал тариад байгаа юм.

Түүний дээрх номыг нь орчуулж пиардаж байсан нутгийн неолибералчид энэ нийтлэлийг нь орчуулж монголын уншигчдад хүргэхийг яарахгүй байгаа. Тэд аливаа мэдээллийг манай ард түмэнд хэрэгтэй, ашигтай талаас нь хүргэдэг үү эсвэл гаднын хөлсний суртал ухуулагчид уу гэдгийг харах үлдээд байна. Та бүхэн ч энэ нийтлэлийг нь интернетээс олоод уншиж бас орчуулж болох шүү дээ. Ингээд энэ нийтлэлийн талаар товчхон авч үзье.

1. Юуны өмнө Фрэнсис Фукуяма энэ нийтлэлээ орчин үеийн Барууны капиталист нийгмийн үзэл санаа нь хямрал орж одоо үндсэндээ мухардлын байдалд байгааг хүлээн зөвшөөрснөөр эхэлж байна. Тэрээр өнөөгийн дэлхийн санхүү-эдийн засгийн хямралыг сүүлийн 30 гаруй жил бүрэлдсэн, хяналт зохицуулалттгүй шахам болгосон санхүүгийн капитализмын үр дагаврууд гэж үзэж байгаа ажээ. Гэвч хэрэв аливаа үр дагаврууд байгаа бол тэдгээрийг үүсгэсэн, нөхцөлдүүлсэн шалтгаанууд гэж заавал байдаг гэдэг нь, ер нь ийм том хэмжээний хямрал өөрөө хар аяндаа хаа нэгтэйгээс гарч ирэх боломжгүй нь бас ойлгомжтой биз ээ. Харин энэ цаад шалтгаануудын тухай энэ нийтлэлд байхгүй байгаа юм.
2. Ашиг сонирхлын зөрчилгүй эрдэмтэд судлаачдын хүрээнд, ер нь мэдээлэлтэй, юмны цаад учрыг ойлгохыг оролддог олон хүмүүсийн хувьд бол нэгэнт тодорхой ил байгаа энэ бодит байдлыг Фукуяма хүлээн зөвшөөрч байгаа боловч харин энэ санхүүгийн капитализм нь хэрхэн яаж хаанаас үүссэн, үүнээс хэн хожсон, одоо хожиж байгаа тухай бол энэ нийтлэлдээ юу ч хэлээгүй байгаа юм. Тэгвэл санхүүгийн капитализм нь чухамдаа, Фукуямагийн өөрийнх нь бичиж байснаар бол капитализмын үзэл санааны үндэс болсон (нео)либерализмын үзэл суртал дээр суурилж тулгуурлаж байдаг билээ. Мөн энэ нийтлэлдээ тэрээр өнөөгийн санхүү - эдийн засгийн хямрал, мухардалтай байдлын цаад гол шалтгаануудыг орчин үеийн капиталист эдийн засгийн онолоор (экономикс гэж нэрлэдэг) яагаад тайлбарлаж чадахгүй байгааг, ингэх боломжгүй байгааг, ер нь хямралын цаад шалтгаануудыг, гарах гарцыг дэлхийн хэвлэл мэдээллийн хэрэгслүүдээр бараг хөндөхгүй байгаа талаар бас л таг чиг байгаа юм. Үүнд мэдээж хэрэг энэ сэдвийг дэлхийн олон нийтийн дунд хэвлэл мэдээллээр ярьж болдоггүй нэгэн тийм хориг цензур байдаг нь түүнд саад болж байгаа нь тодорхой юм. Зүйрлэвэл, хэрэв өвчнийг эмчилж эдгээхийг хүсч байгаа бол эхлээд өвчилсөн гэдгийг хүлээн зөвшөөрч дараа нь зохих шинжилгээнүүд өгч судалж байж өвчнийг зөв оношлохоос нааш тодорхой зөв эмчилгээний талаар ярих, илааршуулах боломжгүй нь ойлгомжтой билээ.
3. XVI зуунаас эдийн засаг-нийгмийн гүн ухаантнууд тэдний дотор улстөр-эдийн засгийн ухааныг үндэслэгчид Давид Риккардо ба Адам Смит нар капитализмын эдийн засгийн хөгжлийн механизм нь хөдөлмөрийн гүнзгий хуваарилалт, үүний үндсэн дээр үүсдэг шинжлэх ухаан - техникийн дэвшлийн тодорхой загвар дээр ажилладаг, үүний зарчмын чухал нөхцөл нь түүхий эдийн болон бэлэн бүтээгдэхүүний борлуулалтын зах зээлийг цаашид байнга тэлж байх явдал гэж сургаж ирсэн нь капитализмын түүхээр нэгэнт батлагдсан юм. Гэвч одоо бол яг энэ шалтгаанаар даяарчлал нэрийн доор байнга тэлж цөлмөж ирсэн [урьд өмнөх хямралуудын үед дэгдэж байсан дэлхийн I дайн(1914-18) ба II дайн(1939-1945), Хүйтэн дайн(1949-1991) үндсэндээ ийм зорилтыг шийдвэрлэж ирсэн] байгалийн нөөц боломжууд, төлбөрийн чадвартай эрэлт бүхий борлуулалтын зах зээлүүд манай гариг дээр өнөөдөр нэгэнт дуусаж шавхагдсан байгаа юм. Урьд өмнөх хямралууд, далд байсан системийн гажуудлуудыг шинээр түүхий эдийн болон борлуулалтын зах зээлүүд нээх замаар [халуун хүйтэн дайнуудаар] л шийдэж ирсэн байдаг. Өнөөгийн энэ цаашид "эзлэн тэлэх" боломжгүй болсон манай гаригийн бодит боломж нь капиталист загварын энэ механизмыг цаашид ажиллах боломжгүй болгож байгаа юм. Энэхүү бодит нөхцөл байдал, давагдашгүй хүчин зүйл нь өнөөгийн санхүү-эдийн засгийн хямралыг өнөөгийн либерал ардчиллын капиталист загварыг цаашид хадгалж байхаар гэтлэн давах, цааш хөгжих ямар ч бодит нөөц боломжгүй болгож байгаа юм. Чухам ийм бодит шалтгаануудаас л түүхийн ирээдүй өөрөө эхэлж байгаа хэрэг болохоос хэн нэгэн хүн, бүлэглэл үүнийг эхлүүлдэггүй, бүүр төгсгөдөггүй гэдэг нь тодорхой.
4. Адам Смитийн улстөр-эдийн засгийн онолыг цааш нь хөгжүүлж капиталист нийгмийн хөгжлийг бүрэн хэмжээнд иж бүхэн судалж тайлбарлаж бичсэн Карл Маркс энэхүү бодит байдлыг урьдаас харж ойлгож ухамсарлаж байсан нь түүнийг капитализм дээрхи бодит шалтгаануудын улмаас цаг хугацааны хувьд төгсгөлдөө хүрэх жамтай гэсэн дүгнэлтээ хийхэд хүргэсэн юм. Чухамдаа ийм бодит шалтгаан нөхцөл нь капитализмын дараах үеийн нийгмийн байгуулалтын тухай үзэл санаагаа томъёолоход хүргэсэн юм. Харин өнөөгийн барууны бүх либерал онолууд нь капитализм бол зарчмын хувьд эцэс төгсгөлгүй мөнх гэдэг үзэл дээр үндэслэсэн байдгийг манай неолибералчдад сануулах нь илүүдэхгүй болов уу.
5. Фукуяма Баруунд пролетари анги бараг байхгүй болсон учир тэнд марксын онол боломжгүй, ер нь зүүний үзэл санаанууд үхсэн гэж бичиж байгаа нь бас л үзэл сурталын хүчтэй цензур хязгаарлалт байгааг хэлж байгаа хэрэг бөгөөд барууны үзэл сурталчдын хувьд капитализмын төгсгөл бодит байдал болсон гэдгийг хүлээн зөвшөөрөх нь зарчмын хувьд боломжгүй юм.
6. Фукуяма өөрийн нийтлэлдээ барууны дундаж анги бол либерал ардчилал, хувийн өмчийн халдашгүй дархан байдлын үзэл санааны нийгэм дэх үндсэн тулгуур олонх гэдгийг онцолж байгаа. Гэсэн хэдий ч барууны дундаж ангийг Хүйтэн дайны үеийн капиталист ба социалист үзэл санаануудын зарчмын сөргөлдөөний үед тэдэнд "зүүний халдвар" авахуулахаас эмээж тэднийг хямд зээлээр угжиж материалаг баялагийн хэрэглээнд донтохыг нь дэмжснээр тэдний амьдралын өндөр стандартыг нь бий болгосон нь үнэндээ бол хөөс хиймэл бүтэц юм. Эдийн засгийн талаасаа бол энэ дундаж анги зөвхөн нөхөн үйлдвэрлэлийн байнгын тэлэлтийн нөхцөлд, үүний зэрэгцээ хэрэглээний мөнгөн зээлийг байнга хямдруулж байх дээр тулгуурласан загвар юм. Өнөөгийн хамгийн гол асуудал бол капитализм манай гариг дээр аль ч тал уруугаа цааш тэлэх нөөц боломжгүй болсон, тэндхийн дундаж ангийн бодит орлого өнгөрсөн 30 жил бараг өсөөгүй харин ч буурсаар байгаа, мөн дахин дахин хямд зээлжүүлэхийн тулд мөнгөний бодлогын хүүг нь бууруулсаар одоо бол бараг 0-0,25% болгосон байгаа явдал юм. Ийм нөхцөлд либерал ардчиллын үзэл санааны гол хэрэглэгчид болох дундаж анги энэ хямралын эцсийн үр дүнд алга болох нь улам тодорхой болж байгаа юм.
7. Барууны нийгмийн үзэл санаануудын хямрал нь зөвхөн эдийн засгийн талаасаа төдийгүй нийгэм-улстөрийн үзэл санааны гүн гүнзгий хямралын асуудал болж хувирч байгаа юм. Энэхүү нийгмийн тогтвортой байдал нь, үндсэн суурь үзэл санаанууд нь дундаж анги дээр суурилж байдаг, байсан боловч өнөөгийн энэ хямралын үр дүнд "хиймэл" дундаж анги нь дээрхи бодит шалтгаануудын улмаас алга болох нь тодорхой болсоор байгаа. Учир нь үүнийг хийсвэр үзэл суртал бус харин манай гаригийн бодит материалаг нөөц боломжийн шавхагдал нөхцөлдүүлж байгаа билээ.
8. Нийтлэлийнхээ дараагийн хэсэгт нь Фукуяма өнөөдөр бүх дэлхийн хүн ардад ардчиллаас [мэдээж хэрэг барууны үнэт зүйлүүд дээр суурилсан гэсэн үг]өөр сайн сайхан үзэл санаа байхгүй байна гэж бичиж байна. Гэсэн хэдий ч энэ үзэл санааны эдийн засгийн загвар нь туйлын хязгаартаа тулж үүнээс үүдээд дундаж анги хумигдан алга болж эндээс ардчиллын гол тулгуур багана – дундаж анги нь удалгүй алга болох гэж байгаа юм. Ардчиллын агуулга зорилго нь хүний нийгмийн төлөө бодиттой байх, нийгмийн олонх дээр тулгуурласан байх ёстой ба үүний тулд нийгмийн баялагийн шударга хуваарилалтын зарчмыг хэрэгжүүлэх шаардлагатай юм. Гэвч үүнийг хүн амынх нь ганцхан хувийг эзэлж байгаа бүх зүйлийг гартаа атгаж байгаа том капиталистууд нь хэзээ ч зөвшөөрөхгүй юм. Ардчилал нь тэдний хувьд үнэт зүйл бус харин зэвсэг хэрэгсэл болсон байгааг бид олж харах ёстой.
9. Энэ нийтлэлийн дараачийн хэсэгт Фукуяма ардчиллын ирээдүй ямар байхыг эргэцүүлж байна. Гэвч тэрээр дундаж анги эдийн засгийн талаасаа аюулд орсныг хүлээн зөвшөөрч байгаа ба одоо баян ядуусын амьдралын түвшин улам холдож байгаа, ашгийг дэндүү шударга бус хуваарилан завшиж байгааг, харин алдагдал гарах болохоор ард түмэнд үүрүүлж байгааг, даяарчлал газар сайгүй сөрөг үр дагавруудад хүргэж байгааг бичиж байгаа боловч яагаад ийм болов, үүний цаад шалтгаанууд юу байсан, үүний хариуцлагыг хэн хүлээх ёстой гэдгийг бас л бичихгүй таг чиг байгаа юм.
10. Нийгмийн баримжаатай үзэл санаанууд нь тэдгээрийг хэрэгжүүлэх хүсэл эрмэлзлэлтэй нийгмийн анги давхаргын хүрээнд л боловсруулагдаж тэнд л үр дүнтэй байдаг. Баруунд зүүний үзэл санааг олон жилийн турш "хуйхалж" ирсэн юм. Гэвч тэнд дээрхи бодит хүчин зүйлүүдээс шалтгаалж нийгмийн баримжаатай үзэл санаа гарцаагүй буцан сэргэх болно, сэргэж ч байгаа билээ. Учир нь хувийн өмчгүй хоцрох дундаж ангийн хүмүүст барууны энэ "ардчиллын" үзэл санаа нь хэрэггүй болох юм. Манайд бол хувийн өмч ба амины өмч хоёрын зарчмын ялгааг хольж хутгаж, амины өмчтэй харин хувийн өмчгүй байхыг люмпентэй адилтгаж сурталчилж ирсэн нь нутгийн неолибералчид харийн үзэл сурталдаа сохорсны нэг шинж юм. Капитализмыг засаж өөрчлөх боломжгүй болсон ба учир нь энэ загвараар цааш явах нөөц баялаг, боломж манай гариг дээр байхгүй болсон юм. Харин барууны либерал онолын хүрээнээс гадна талд бол өнөөгийн хямрал мухардлаас гарах гарц бол байгаа юм аа.

Ер нь баруун, зүүний чиг баримжаа бол улстөрийн моод төдийхөн бус юм. Энэ бол мөн таалагдах-таалагдахгүй гэх мэт хийсвэр ойлголт төсөөлөл ч бус харин энэ бүхний цаад шалтгаануудыг судалж ойлгох, өөрсдийн төдийгүй улс нийгмийнхээ энгийн шударга аж амьдрал, хөгжил дэвшил мөн хойч үеийнхээ сайн сайхан төлөө байх үзэл санааны сонголт билээ.

Улс эх орныхоо байгаа бодит аж байдлыг өөрийн амьдралаас цааш олж харахыг хүсдэггүй, өөрсдийн толгойгоор эргэцүүлэн шүүн тунгааж бодож дүгнэлт хийхийг мөн ойрын ирээдүйд хүргэх үр дагавруудыг нь бодохоос ч айдаг боловч харин аль хүчтэй талд нь дулдуйдаж амь зуудаг улстөрчин зомбинуудад энэ бүхэн харин ямар ч хамаагүй, сонин бус бололтой... Дээхнэ зарим нэг загвар өмсөгч хүүхнүүд харцаараа "эрчүүд л хайгаад байдаг" гэдэг онигоо байдаг байсан бол одоогийн "улстөрийн загвар өмсөгчид" ятгалга сурталчилгаагаараа нийгмийн харанхуй олонхийг л хайж тэднээр өөрсдийгөө "сонгуулах" гэж улайрч байна... Тэдний олонхийн мөрийн хөтөлбөрүүд нь хүсэл мөрөөдлийн жагсаалтууд биш ээ, хүүхэд цагаан цайлган сэтгэл оюунаараа хүсч мөрөөдөж байхад муу юм юу байхав, хүсэл мөрөөдөлтэй байж л юманд хүрдэг гэж манай ард түмэн сургаж ирсэн билээ, харин тэр дэвшүүлсэн санаанууд нь зөвхөн санал авахын тулд л зохиосон улстөрийн хорхойтой боловч залхуусын төөрөгдлүүд, циник хоосон амлалтууд байгаа нь харамсалтай. Өөрийгөө эхлээд бас гэрээ зас, дараа нь төрөө зас гэдэггүй билүү?

Ялангуяа эрх баригч намууд авилгалтай тэмцэнэ гэж хэнээрхэж байгаа нь хэрэв зүйрлэж хэлэх юм бол нэг ургаа модноос туссан сүүдрийг тэр сүүдэр туссан байгаа газрыг нь хүрздэн (хуулиар) ухаад арилгана гэж байгаатай яг ижил юм. Учир нь тэр мод байсан цагт түүний сүүдэр (авилгал) туссаар л байх нь гарцаагүй билээ. Харин авилгал бол манай улс нийгмийн ялзрал задрал, сүйрэл мөхөл юм.

Бид энэ муу ёрын "сүүдрийг" арилгахын тулд яах ёстой вэ...

Бичсэн Х.Болорболд

http://bolor.info