УИХ-ын чуулган уг нь хуваарийн дагуу бол долдугаар сарын 10-нд хаврын чуулганы хаалтаа хийдэг билээ. Өөрөөр хэлбэл, наадмын өмнөхөн УИХ-ын хаврын чуулган хаалтаа хийж баярын уур амьсгал ордог. Гэтэл өнөө жил долдугаар сарын 1-нд буюу мягмар гарагт хаалтаа хийнэ гэсэн мэдээлэл байна. Үнэн худлыг мэдэхгүй ч энэ өдөр бүх хуулийн төслөө хэлэлцэж батлаад чуулганаа хаахаар ярилцжээ.
Сэрчихгүй бол сайхан зүүд. Нэг өдөрт багтааж 10 гаруй хуулийн төслийн эцсийн болон анхны хэлэлцүүлгийг хийж чадах болов уу, тэд. Төмөр замын бодлогоо батлах гэж хэрэлдсээр мягмар гараг дуусчихвал яах вэ. Шилэн дансны хууль ганцхан өдөрт хэлэлцэж батлах хууль байсан юм бол яагаад ингэж хугацаа удаашруулж улс төр хийв. Тухайлбал, хаврын чуулганы хуралдааны хамгийн их хүлээлт үүсгэсэн Ашигт малтмалын тухай хуулийн анхны болон эцсийн хэлэлцүүлгийг нэг өдөрт багтааж хийнэ гэж ярилцжээ. Ингээд нэгхэн өдрийн дотор хоёр хэлэлцүүлэг хийчих байсан бол ингэтлээ их хугацаа алдаж, хүлээлт үүсгэх шаардлага байсан уу гэж асуумаар. Ашигт малтмалын тухай хууль өнөөдөр нийгэмд хүлээлт үүсгэсэн хамгийн чухал хуулиудын нэг болчихоод байгаа юм.
Энд олон учир шалтгаан байгаа. Нэгдүгээрт, төрийн алдаанаас болж үүдээ барьсан маш олон хайгуулын компаниуд үйл ажиллагаа нь сэргэснээр олон зуун залуус ажлын байраар хангагдаж, тэр хэмжээгээр эдийн засагт орж ирэх хөрөнгө нэмэгдэнэ. Цаашлаад хөрөнгө оруулагчдын итгэл ч энэ хууль батлагдсанаар сэргэх юм. Тодруулж хэлбэл, Ашигт малтмалын тухай хуульд нэмэлт өөрчлөлт оруулж хүчингүй болсон цуцлагдсан, маргаантай байгаа 300 гаруй лицензийн асуудлыг шийдсэнээр 100 гаруй аж ахуйн нэгжийн үйл ажиллагаа сэргэх боломж бүрдэж байгаа юм. Төр маш том алдаа гаргаж байсан. АМГ-ын дарга Д.Батхуяг гэх мэт цөөхөн хэдэн хүний лай ланчигаас болж 106 лицензийг хүчингүй болгосон. Үүний хариу мэдээж монголчуудын амьдралд хүндээр туссан нь нууц биш.
Уул уурхайн хөрөнгө оруулагчид итгэл алдарч, монголоос гарч явах нь ихэссэн, одоо ч хэвээрээ. Лицензээ хураалгасан хэсэг бүлэг нь ёстой л Монголын төрийг зүхэн занаж байсан. Харин одоо энэ бүхнийг засах үүрэг эргээд төрд ногдож байгаа хэрэг юм. Хэсэг нөхдийн хийсэн алдааг баллуурдаж, өнгөцхөн дүгнэж байсан өөрсдийнхөө алдааг засах боломжийг Ашигт малтмалын тухай хуульд нэмэлт өөрчлөлт оруулах замаар шийдэх боломжтой болсон. Хуулийг тойрсон шүүмжлэл байгаа, цаашдаа ч улстөржүүлж маргалдана. Гэхдээ Урт нэртэй хуулийн үзэл баримтлалтай энэ хуулийн нэмэлт өөрчлөлт харшилдахгүй. Ирээдүй хойчдоо хадгалсан их үүц рүүгээ хумсын төдий ч хуруугаа дүрэхгүй гэдгийг хуулийн төсөл санаачлагчид ам бардам хэлж байгаа юм.
Газар нутгийн 70-80 хувь нь онгон дагшинаараа үлдэж үлдсэн 20 хувьд нь олгочихсон байсан лицензүүдийг хаасныгаа арай зөөлрүүлэх асуудлыг хөндөх болохоос сөрөг хүчний улстөржүүлээд байгаа шиг бүх газар нутгаа гадныханд найр тавьж өгөх зүйл яригдахгүй. Цаашлаад өнөөдөр орхигдчихоод байгаа хайгуулын зөвшөөрлийг олгож энэ салбарын хөгжлийг дэмжих хэрэгцээ шаардлага бий болчихоод байна. Хайгуулын салбарыг хөгжүүлж, газар нутгийнхаа баялгийг судалж тогтоохгүйгээр бид ирээдүй хойчдоо их баялаг хадгалж байна гэж “баярхах” боломж байхгүй. Тиймээс төрөөс тогтоосон газар нутагт хайгуулын тусгай зөвшөөрлийг олгож эхлэх, ингэснээр шинэ хөрөнгө оруулалтыг татах болон Монгол Улсын баялаг нөөцийг нэмэгдүүлж эдийн засгийн баталгаа чадавхийг улам сайжруулах, хариуцлагатай уул уурхайг хөгжүүлэх, бүтээгдэхүүний зах зээлийн энэ нь хэлбэлзэл ихтэй хөрөнгө оруулалт ихээр шаардагддаг энэ салбарын эрх зүйн орчинг урт хугацаанд тогтвортой байх гол зорилтуудыг хэрэгжүүлж чадах нөхцөл бүрдэх юм.
Хайгуулын үйл ажиллагаа сэргэснээр жилд 1.0-1.5 тэрбум ам.долларын жижиг дунд хэмжээний хөрөнгө оруулалт орж ирэх билээ. Намрын чуулганаас өмнө эдийн засагт итгэлийн оч асах магадлал ч өндөр бий. Өнөөдөр Монголд хөрөнгө оруулах гэсэн маш олон хүн зөвхөн хуулийг хүлээж сууна. Хайгуул хийх эрх нь нээгдэж, өмнөх Засгийн газрын балгаас болж эрхээ хаалгасан компаниуд хуульд захирагдан ажиллаж эхэлснээр эдийн засагчдын хэлээд байгаа их мөнгөний чимээ дуулдах нь. Саяхан АНУ дахь Монгол Улсад бизнес эрхлэгчдийн нийгэмлэгийн тэргүүн “Гуравдагч хөршийн бизнесмэнүүд Монгол яагаад үргэлж хуулиа өөрчилдөг юм бэ. Хуулиа батлах гэж ямар их хугацаа алдаж байна вэ. Бидэнд хөрөнгө оруулах сонирхол байгаа ч тэдний хууль хүлээлт үүсгэж байна” хэмээн учирладаг гэдгийг хэлж байсан юм. Өөрөөр хэлбэл, хөрөнгө оруулагчдыг бид хуулиасаа, хуулиа баталж чадахгүй хэрэлдэж хэлэлцэж байдгаасаа болж алдсаар байна.
Наадмаас өмнө хуулийг нь батлаад энэ зун хөрөнгө оруулагчдыг татах талаар ажиллаж чадвал намар гэхэд эдийн засаг шууд хөл дээрээ босчихгүй юм гэхэд ямартай ч дөрвөн хөллөөд мөлхөх хэмжээнд очих нь мэдээж. Тиймээс мягмар гарагт багтаагүй учраас намрын чуулганаар хэлэлцье гэж гөжүүдлэхгүй гэж найдъя. Цагаан суваргын ордын төрийн эзэмшлийн хувь тогтоох тухай, Төрөөс төмөр замын тээврийн талаар баримтлах бодлого хэрэгжилтийг хангах зарим арга хэмжээний тухай, Газрын тосны тухай, Шилэн дансны тухай, Ашигт малтмалын тухай гэсэн маш олон хуулиуд батлагдаж гарах байх гэсэн хүлээлтийг битгий үгүй хийгээрэй. Ээлжит чуулганаа хаасан ч ээлжит бус чуулганаа хуралдуулж энэ мэт хуулийн төслүүдээ хэлэлцэж дуусах нийгмийн захиалгыг биелүүлээрэй. Ядахдаа долдугаар сарын 10 хүртэл өдөр болгон чуулган хуралдаж хуулийн төслүүдээ эмхэнд нь оруулмаар байна. Эдгээр хуулийн цаана маш олон хүний амьдрал хувь заяа, улс орны эдийн засгийн сэргэх, сэргэхгүй асуудал байгаа учраас өчүүхэн амбийц, өөр хоорондын хэрүүл маргаанаа хойшлуулж хүлээлт үүсгэсэн, нэн чухал хуулиудаа эхлээд баталчихмаар байна шүү, гишүүд ээ.
Эх сурвалж: www.mminfo.mn
Б.Өнөртогтох
