Тун удахгүй Ерөнхий сайд Н.Алтанхуяг БНХАУ-д албан ёсны айлчлал хийнэ. Мэдээж улстөр, эдийн засаг, санхүү, бизнесийн хамтын ажиллагааг эрчимжүүлэх талаар ярилцаж таарна.
Ерөнхий сайд маань “Манай нүүрсийг арай ахиухан үнээр аваач” гэж сулхан дуугарах л байх. Харин өмнөөс нь “Бидэнд нүүрсээ танайхаас хямдхан өгдөг Австрали, Орос, Индонез, Мозамбек гээд зөндөө олон нийлүүлэгч байна. Яах вэ, хил залгаа оршдогийг нь бодоод тонн нүүрсийг чинь 40 ам.доллараар авбал авъя. Түүнээс дээш бол яасан ч үгүй” хэмээн их гүрний ааш үзүүлж болзошгүй л юм.
Өнөөдрийн байдлаар улсын төсвийн 50 орчим хувийг дангаараа бүрэлдүүлдэг нүүрсний салбар яах аргагүй их тулааны өмнөх шиг нам гүм, хүлээлтийн байдалд орчихоод байгаа нь хэнд ч илэрхий болсон.
Биднийг төмөр замын царигийг улстөржүүлж “Нарийн царигтай зам тавьчихвал хятадууд танкаа ачаад ороод ирнэ” хэмээн баатарлаг эх оронч царайлж байх хойгуур баавгай, луу хоёр тэврэлдэн учраа олж, дэлхийн нүүрсний хамгийн том хэрэглэгч хятадыг оросууд нүүрсээрээ дараад эхэлчихжээ.
Хятадууд жилдээ гурван тэрбум тонн нүүрсийг үнс болгож дулааны цахилгаан станцуудаа ажиллуулдаг гэнэ. Харин түүнийх нь дөрөвхөн хувь буюу 130 сая гаруйхан тонныг гаднаас авдаг байна.
Мөн ч өчүүхэн байгаа биз. Дэлхийн нүүрсний нөөцийн 19 хувь буюу 170 тэрбум тонн нүүрс урд хөршийн хөрсөн дор булаастай байгаа. Ийм агуу нөөцтэй улс манайхаас ганц вагон нүүрс ч царай алдахгүй байж чадна.
Гэтэл биднийг хоорондоо цэцэрхэн төмөр замын царигийн талаар ном хаялцаад сууж байтал нэгдүгээрт хөрш хятадууд маань хямд нүүрс нийлүүлэгч олонтой болчихлоо.
Хоёрдугаарт дэлхий нийтийн чиг хандлагаас үзвэл нүүрс шатаан устөрөгчийн хий ялгаруулдаг хортой зуршлыг таягдан хаях өдрийг алхам алхмаар ойртуулсаар л байна. Энэ нь жилээс жилд нүүрсний үнэ буурна л гэсэн үг.
Ер нь монголчуудад “Алтан дээр сандайлсан гуйлгачин” гэсэн тодорхойлолт хамгийн бодитой оноосон нэр болж таарах гээд байна. Учир нь бид дэндүү их баялагтай шигээ үнэхээр гүйлгээ ухаан муутай, дээр нь бүтэлгүй нь дэндсэн улс юм.
Дэлхийн хамгийн том хэрэглэгчтэй хөрш зэргэлдээ оршдог газарзүйн түүхэн боломжоо эртхэн ашигласан бол өнөөдөр Ерөнхий сайд нь “Бүсээ чангалахгүй бол болохоо байлаа та минь ээ” гээд сууж байхгүй л байлаа.
Уг нь монголын нүүрсний чанар, нөөцийн талаар ярих юм байхгүй. Гэтэл бид унхиагүй, ухаангүй улстөржилтөөсөө болоод мангас шиг хэрэглээтэй хөршдөө зөвхөн нүүрс зараад баяжих түүхэн боломжоо алдчихаад сууж байгаа.
Уг нь хятадын нүүрсний хомсдол нь ерөнхийдөө тээвэрлэлтээс үүдэлтэй гэх юм билээ. Гэтэл тэр орон зайг нь оросууд хэзээний олж хараад алс дорнод, хятадыг чиглэсэн аварга том төмөр замын сүлжээг ашиглалтад оруулснаар мөнхийн хоёр хөрш маань монголыг тойруулаад л нүүрсээ өгөлцөж авалцаад байх болж.
Одоо хятадууд манайхыг алгасаад ОХУ-ын Тувагийн дэлхийд томд орох Элгагийн ордоос нүүрсээ зөөгөөд эхэлжээ. Манайхныг жилдээ 30 сая тонн нүүрс экспортолдог болно гэсэн үлгэрийн мөрөөдөл ярьж суух хооронд зөвхөн Тувагийн энэ ордоос жилдээ 20 сая тонн баяжуулсан нүүрс хятад руу гаргах гэрээнд хоёр улсын тэргүүнүүд гарын үсэг зурчихжээ.
Оросууд алс дорнодод хятадыг чиглэсэн төмөр замын аварга том сүлжээ байгуулж байх зуур хятадууд ч зүгээр суугаагүй байна. Өвөрмонгол, Шинжааны нутгийг хамарсан аалзны тор шиг төмөр замын сүлжээний ажил ид өрнөж байгаа одоо үед урдаас нь Киргиз, Казахстан хоёр нарийн царигтай төмөр зам тавьж тун удахгүй нийлэх нь тодорхой болж. Тэр үед Киргиз, Казахстаны аварга том ордуудын нүүрс бас л өмнөд хөрш рүү урсаад эхэлнэ гэсэн үг.
Монгол Улсын Ерөнхий сайд асан М.Энхсайханыг 2012 оны 10 дугаар сарын 18-нд “Монголын төмөр зам” Төрийн өмчит хувьцаат компанийн Гүйцэтгэх захирлаар томилогдоход олон хүн “Монголын нүүрсийг үнэд хүргэх, урагшаа чиглэсэн төмөр замыг энэ хүн л эхлүүлэн гүйцээж чадна” хэмээн тун ч их итгэл найдвар хүлээлгэсэн билээ.
Гэтэл тун удалгүй баахан эх орончид гарч ирээд “Хятадын танкийн цувааг оруулж ирэх гээгүй л бол яасан ч нарийн царигтай зам тавиулахгүй” гэж зүтгэсээр энэ ажлыг гацаасан түүхтэй.
Өргөн царигтай төмөр замыг цээжээрээ хамгаалагчид санасандаа хүрч 2013 оны нэгдүгээр сарын 10-нд М.Энхсайханыг “Монгол төмөр зам” компанийн Гүйцэтгэх захирлын албанаас унагаж дөнгөсөн. Ингэснээрээ монголын нүүрс үнэгүйдэн үнс болох замыг зассанаас өөр хожсон зүйл байхгүй.
Өргөн царигтай төмөр зам тавьчихлаа гэж бодоход БНХАУ-ын Тяньжиний боомтоор нүүрсээ гурав дахь хөршид гаргахын тулд хил дээр зайлшгүй шилжүүлэн ачих хэрэг гарна. Гэтэл ачиж, буулгах энэ нүсэр ажиллагааны өртөг нь жилд 500 сая ам.доллар болох тооцоог эдийн засагчид хийгээд байгаа.
Алдарт “Чингис бонд” буюу Монгол Улсын жилийн төсвийн гуравны нэгийг зөвхөн нүүрс шилжүүлэн ачих зардалд тавиад туухаар хөмхий зууж суугаа улстөрчид жинхэнэ эх орончид мөн үү. Тэдэнд оросуудыг аялдан дагах, бүх талаар бууж өгөх ямар хүчтэй эрх ашиг үйлчилнэ вэ.
Сүүлийн үед Таван толгойг гадны компаниудад түрээслэх, зарим хэсгийг нь худалдах тухай ч яриа гарах болсон. Энэ бол ёстой л “Аргаа барсан хүүхэд аавынхаа толгойгоор тоглох” гээч нь болоод байгаа хэрэг.
Гэтэл Таван толгойд орж ирсэн гадны хөрөнгө оруулагчид нэг тонн нүүрсийг хятадын Тяньжиний боомтод хүргэх тээврийн зардал нь 106 ам.доллар болох тооцоо гарчээ. Ингэхээр тээврийн зардал нь өөрөөс нь үнэтэй нүүрсийг зүгээр өгье гэсэн ч авах тэнэг олдохгүй нь тодорхой.
Одоогоор Таван толгойн нүүрсийг уурхайн аман дээрээс нь 46 ам.доллараар борлуулж байгаа. Гэтэл хятадын зах зээл дээр коксжих нүүрс ч эрчим хүчний нүүрс ч адилхан үнэ ханш нь хоёр дахин уначихаад байгаа. Цаашид ч буурсаар байхыг “Монгол нүүрс” ассоциацийн тэргүүн Т. Наран аргаа барсан байдалтай дурдаж байна лээ.
Цагийн сайханд хятадын өмнөд боомтуудад нэг тонн нь 215 ам.доллараар зарагдаж байсан Австралийн нүүрс өнөөдөр 135 ам.доллараар арай ядан борлуулж байгаа гэнэ. Хамгийн гол нь далайгаар нэг тонн нүүрсийг 15-хан ам.доллараар тээвэрлэдэг юм байна.
Гэтэл монголын говьд булаатай байгаа нүүрсний үнэ өдрөөс өдөрт унаж, тээвэрлэлтийнх нь зардал тонн тутамдаа 106 ам.долларт хүрчихээд байгаа нь монголчууд бидэнд “За та минь. Нүүрсээр баяждаг ч лөөлөө боллоо шүү” гэдгийг л хэлээд байгаа юм.
Одоохондоо улстөрийн сөрөг хүчнийхэндээ адлуулан байж тонныг нь 50 ам.доллараар борлуулах аядаж байгаа монгол нүүрсийг аварга хөрш маань “Үнэтэй байна” гээд авахгүй боомилох өдөр хаяанд иржээ.
Хэрвээ Ерөнхий сайд Н.Алтанхуяг шиг “Нүүрсээ 40 ам.доллараар өг. Өөр яриа байхгүй” гэчихвэл “Энержи ресурс, МАК, орон нутгийн Таван толгойн нүүрсний үнэ шалчийтлаа унаж хувийн хэвшлийнхэн хүссэн хүсээгүй нүүрсний салбараас арчигдах болно. Ямар ч ашиггүй зөвхөн алдагдал хүлээх ажлыг ямар ч тэнэг хүн хийхгүй нь ойлгомжтой.
Ийнхүү гэрэл гэгээ дүүрэн байсан монголын нүүрсний салбарыг бараан ирээдүй угтаж, монгол нүүрсний үнэ шалан дээр унахыг харах өдөр ирэх вий. Ерөөсөө л өөр юм бодохгүй бол лав л “Нүүрсээр баяжина гэж байхгүй юм байна” та минь.
Д.Түвшин
Эх сурвалж: Өглөөний сонин
