“Эрх чөлөө-Эрхэм үг. Эрх чөлөөний дайсанууд хэн бэ?” номын танилцуулга. Бүлэг 4: Боловсролын эрх чөлөө.

Боловсрол гэдэг заавал мэдлэгтэй адилхан биш. Боловсролыг зорилготой, хугацаатай, их бага болон дээд доод гэх мэт янз бүрийн хэлбэрээр олж өөрөөр хэлбэл сурч боловсордог. Гэтэл мэдлэг бүх л мэдэж авч буй зүйлсийг нэрлэх тул хэрэгтэй хэрэггүй үнэтэй үнэгүй гээд янз бүрийн зүйл мэдэж авсаныг хэлнэ. Мэдээж мэдлэгтэй хүн юу цээжлэхийгээ мэднэ.

Мэдлэггүй хүн юу ч хамаагүй цээжлэнэ. Ерөөсөө мэдлэг боловсролтой хослох ёстой. 10 жилийн боловсрол, дээд сургуулийн боловсрол, их сургуулийн боловсрол юуны төлөө вэ? Удирдлагын академийн боловсрол, хэдэн сарын курсийн боловсрол, хэд хоногийн дамжааны боловсрол хэнд юунд зориулагдсан бэ? Яагаад хүмүүст боловсрол хэрэгтэй вэ? Хэн гэдэг хүмүүс бусад хүмүүст боловсрол өгөх чадвартай вэ? Боловсрол гэж юу вэ?

Юуны тулд хүн боловсролтой болдог вэ гэхээр заавал их зүйл мэдэж бусад хүмүүст зориулсан биш өөрт зориулсан тул хувийн асуудал. Энэ хорвоод хүн нэг л удаа амидрахдаа бүгдийг ойлгож ихийг мэдэж сурсанаа хэрэглэж хаа ч хэнд ч үнэлэгдэж нэр төртэй явахад боловсрол чухал ач холбогдолтой.

Олон хүн боловсролыг мэргэжилтэй андуурдаг. Мэргэжил бол тодорхой хугацаанд суралцаад л сурчихдаг зүйл. Мэргэжилийг мэрэгжилтэй хүн бусдад заана.

Боловсролыг хүн өөртөө хичээж суралцана. Мэргэжилийг ажил албандаа үнэлүүлээд цалингаа авна. Гэтэл боловсролыг бусад хүмүүс л үнэлнэ.

Яагаад гэвэл боловсролтой хүн амидралыг ойлгосон бас хорвоог ойлгочихсон хүн байдаг. Боловсролтой хүн маш их ном уншсан тул одоо хорвоо дээр сонин юу байна гэж асуудаг.Мэргэжил гэдэг дэндүү нэг талыг барьсан тул дутагдалтай бас хэтэрхий явцуу. Ганцхан чиглэлийн мэрэгжилд суралцсан хүн амидралын талаар эсвэл хорвоогийн тухай зөв ойлголттой болох гэвэл нэмж биеэ дааж боловсролтой болох хэрэгтэй.

Яагаад мэргэжилдээ сайн математикт мундаг, инженэртээ гарамгай эсвэл урлагт авьяастай гэсэн мөртлөө амидралын болон хорвоогийн талаар хүмүүс дэндүү буруу ойлголттой байдаг вэ гэхээр биеэ дааж суралцах ёстой боловсролыг орхиж олон хүн боловсролд үнэ өгдөггүй. Зөвхөн л мэрэгжилтэй болж бушуухан диплом авах гэсэн өрөөсгөл хандлагууд боловсрол гэдэг зүйлийн үнийг унагааж нийтээрээ боловсролгүй болцгоох жишээтэй.

Энд яриж буй, мэдлэг, мэргэжил болон боловсрол гурав хоорондоо ийм л их ялгаатайг хэн ч хаана ч тайлбарлахгүй явж ирлээ. Хэрэгтэй ашигтай үнэтэй мэдлэг үйлдвэрлэх ёстой ШУА олон жилийн өмнөөс мэдлэгтэй ямар ч хамаагүй байгууллага болсон. Мэргэжил олгох ёстой дээд сургуулиуд нэгэнт хувийн нэртэй болцгоож улстөрчидийн сонгуулийн байгууллагууд болсон тул дээд биш доод сургуулиуд байх жишээтэй.

Монгол хүнийг боловсролтой болгох ёстой дээд боловсролыг түгээн дэлгэрүүлэх зорилготой МУИС ардчилалын жилүүдэд утгаа алдаж мухар сүсэг шашин түгээдэг газар болсон. Ялангуяа МУИС-ийн хоёрдугаар байранд орж буй оюутан эндээс боловсрол хэзээ ч авч гарч чадахгүй шүү гэдгээ анхаарах хэрэгтэй. Боловсролтой болоход нэгдүгээрт гадаад хэл маш сайн сурсан байх хэрэгтэй. Гадаад хэлээр л жинхэнэ үнэтэй боловсролтой танилцах боломжтой.

Үүний шалтгаан бол Агли-Монгол эсвэл Герман- Монгол гэх мэт толь бичигүүд доод түвшинд хийгдсэн тул боловсролын үг ухагдахуунуудыг буруу алдаатай орчуулсан. Тиймээс толь бичигүүд өдөр дутмын хэл ярианд л тус болохоос боловсролтой болоход яагаад ч тус болж чадахгүй. Ингээд мэдэлийг байгууллага байхгүй, мэргэжил нэрийн дор хувийн дээд сургуулиуд дээд биш доод түвшинд ажилладаг түүний цаана жинхэнэ боловсрол олгох зорилготой их сургуулиуд дэлхийн университэт гэсэн ойлголтоос дэндүү алслагдсан тул өнөөдөр нийгэмд зөвхөн хэрэггүй мэдлэгтэй, дээд биш доод мэргэжилтэй үүн дээр ямар ч боловсролгүй зөвхөн дипломтой хүмүүсийн эмх замбараагүй соёлгүй ёс суртахуунгүй амитанлаг болон хөдөөлөг амидрал явагдах жишээтэй. Мэдээж юу ч мэдэхгүй оютануудад жоохон зүйл мэдчихсэн багш профессорууд их л мундаг байгаа удахгүй мэдлэггүй гэдэг баригдана.

Боловсролоор л хүн амитанлаг болон хөдөөлөг зан төрхөөсөө ангижирч нийгэмшсэн цаашлаад иргэншсэн хүн болох боломжтой. Ерөөсөө боловсролтой хүн иргэншсэн хүн шүү дээ. Яагаад боловсролтой хүний хүүхэд боловсролтой болох боломжгүй вэ гэхээр өөрөө хичээж боловсролтой болохгүй бол боловсрол гэдэг өвлөгдөх зүйл биш. Эд хөрөнгийг өвлөх боломжтой. Боловсролыг өвлөх ямар ч боломжгүй.

Мэдлэгтэй хүний хүүхэд ээж ааваасаа сайн цээжлэж аваад бага зэрэг мэдлэгтэй болох боломжтой. Мэдээж цаг хугацаа өнгөрөх бүр нэгэнт ойлгоогүй цээжилсэн тул мартах явц хурдасч мэдлэг улам багасна. Мэргэжил ч гэсэн бусдаас суралцаж буй тул бусдын хэлсэнийг сайн харж ажиж байгаад сүм хийдийн лам шиг дуржганатал цээжлээд байхад болчих жишээтэй.

Мэдээж шалгалтаа өгч диплом авлаа гээд шууд мэргэжил эзэмшиж буй биш шүүдээ. Мэргэжилийн цээжилсэн зүйлээ ажил дээр гарч байгаад мартчихгүй бол туршиж үзэж өөрийн болгож авах жишээтэй. Боловсрол гэдэг онолд суралцах. Монголчуудад нэгэнт онол тархаж түүнийг ойлгож хэрэгжүүлж чадаагүй тул амидралаас хол хорвоогоос хөндий явцгаадаг. Тийм учраас ээж аавууд мухар сүсэгтэй байдаг.

Тэд хичнээн диплом үзүүлээд бас хичнээн олон жил мэргэжилээрээ ажилласан гэдэг ч цаашлаад гадаад оронд суралцсан хэдий ч нэгэнт жинхэнэ боловсролыг өөрөө биеэ дааж суралцаагүй тул цээжилсэн мэргэжил мэдлэг гадаад хэлээ маш амархан мартаж мухар сүсэгтэй хүмүүсийн цугларалтанд эгнээ дараалан сууцгаадаг.

Боловсрол үнэтэй. Боловсролтой болоход маш их хугацаа орон.

Боловсролтой болоход юунд ашигтай вэ гэж асууж болохгүй. Боловсролтой болох гэвэл үргэлжлэх үйл явц тул дуусна төгсөнө гэж үгүй. Тиймээс боловролтой болсон одоо хангалттай гээд эцсийн диплом өгөх боломжгүй. Арван жилийн гэрчилгээ, дээд сургуулийн үнэмлэх, их сургуулийн диплом, докторын зэргийн бичсэн ажил, профессорын зэргийн өөрийн бүтээл болох номууд гээд боловсрол улам цааш үргэлжлэх өндөр түвшинд явагдах ёс суртахуунтай үнэнч хариуцлагатай үйл хэрэг шүү дээ.

Монгол хүн энэ бүгд боловсролын үе шатуудыг амарчилж товчилж явсаар өнөөдөр боловсролын том хямралд орсон. Мөнгөөр зодож үнэмлэх, диплом авсаар л. Түүний цаана ямар ч боловсролгүй багш профессорууд үнэмлэх дипломоо наймалсаар л. Монгол хүн цаашлаад Монгол нэртэй төр улс боловсролын том хямралд унасан. Монголчуудын асуудал бол боловсролын асуудал яагаад гэвэл хугацааг товчилдог хүнд хэцүү боловсролыгхялбарчилдаг. Энэ бүгдийг наад захын сурах бичгүүдээс амархан харна.

Боловролтой болоход нэгэнт хувийн асуудал тул өөрөө маш их сонирхож суралцах хэрэгтэй. Өөрөө маш их сонирхдог сониуч болоход ээж аав болон арван жилийн сургуулийн багш нарын чадвар маш их нөлөөлнө. Тэд хүүхдүүдэд сонирхдог сониуч занг сургаж чадаагүй тул сүүлд оюутан болчихоод бушуухан төгсөж диплом авах гээд яарахаас биш сонирхож сонуичилж хичээнгүй суралцаж мөнгөө боловсролд цаашлаад бүх цаг хугацаагаа боловсролд ерөөсөө ч зориулж чаддаггүй.

Боловсролгүй хүмүүс шууд танигддаг.

Тэд ном уншаагүй байдаг. Яагаад гэвэл тэдэнд олигтой гадаад хэл байхгүй. Гадаадад хоёр гурван жил явсан гэх хүмүүс яагаад ч боловсролтой болох боломжгүй яагаад гэвэл наад захын боловсролтой болоход 10-аас 15 жил хэрэгтэй. Энэ хугацаанд ном маш их унших хэрэгтэй. Гэтэл ямар Монгол хүн ийм их хугацааг зөвхөн боловсролд зориулсан билээ? Бүгдээрээ яарч товчилж бас амарчилж бас хялбарчилдаг.

Тэд төвөгтэй хэцүү тэвчээр шаардсан сониуч занг өдөөсөн боловсролоос татгалздаг. Монгол хүн тэвчээргүй. Найрлаж наадам хийж эсвэл барилдаж уралдаж буйг харахад ямар ч ёс суртахуунтай төлөв даруу биш. Хөөрнө орилно хашгирна үсэрнэ дэвхцэнэ.Боловсролтой болоход хэцүү биш гагцхүү хувийн сахилга бат юмыг сонирхож өөрийгөө хөгжүүлэх гэсэн чин эрмэлзэл байхад хангалттай. Одоо тэгээд өдөржин бас маргааш өдөржин түүн дээр нэмээд сарын турш ном унших хэрэг гарна даа.

Наад захын боловсролтой болоход ганцаараа хэдэн сараар амидрах хэрэгтэй. Үүний хажуугаар мэдээж хоол хүнсний мөнгө хэрэгтэй. Яагаад хөгжилтэй улс орнуудын оюутны тэтгэлэг хангалттай өндөр байдаг вэ гэвэл үүнд л байгаа шүү дээ. Түүнээс биш тэтгэлэг баяр наадам хийж чөлөөт цагаа наргиж өнгөрөөхөд зориулаагүй. Ганцаараа удаан байж чаддаг бас боломжтой хүмүүс л боловсролтой болох боломжтой. Ганцаараа байх боломжгүй эсвэл чадахгүй хүмүүс хурдан мэргэжилийн үнэмлэх аваад ганц хэрэгтэй хэрэггүй мэдлэг цээжлээд л нийгмийн дунд ордог.

Ингээд боловсролгүй нийгэм дахиад нэг боловсролгүй хүнээр нэмэгдэнэ.Өдөр болгон долоо хоног бүр уулздаг найзууд хүнийг боловсролтой болоход саад хийнэ. Ном уншиж бодож бас бичиж сурах гэвэл ганцаараа удаан хугацаагаар бусад хүмүүсэээс тусгаарлах хэрэгтэй. Олигтой ээж аавууд ийм сурч боловсрох гэсэн залуучуудыг дэмжиж чадвал улс оронд боловсролтой хүн бэлдэж өгч буян үйлдэж буй хэрэг. Түүнээс биш нөгөө мухар сүсэгтэнүүд рүү мөнгөө зөөгөөд байвал улс орондоо буян биш нүгэл хийж буй л гэхээс өөр аргагүй.

Ялангуяа боловсролтой болоход биеэ дааж бичиж сурах хэрэгтэй. Бичиж сурахын тулд маш их унших хэрэгтэй. Гэхдээ өөрийгөө хүчилж шантрах хэрэггүй. Эхлээд шууд бичиж чадахгүй тул шантрах хэрэггүй. Зөвхөн цагаан толгойн үсэг мэдэх хангалтгүй. Ерөөсөө ном уншихгүй бичихгүй гэвэл үсэг мэдэх хэрэг байна уу.

Боловсролтой хүн урлагийн боловсрол их сайтай байдаг. Гэхдээ урлаг гэхээр энд тэндхийн концерт эсвэл зохиолын дуу биш шүү. Уран зураг, сонгодог хөгжим, уран баримал, гоо зүйн онол, философи, литератур гэх мэт. Литературыг уран зохиол гэж буруу орчуулдаг.

Тэгэхээр уран зохиол гэхээр нөгөө л мухар сүсгийн эсвэл түүхэн роман гэсэн өврийн дэвтэрүүд бас биш. Литературын хамгийн том төрөлтөн бол роман. Романыг болж өгвөл гадаад хэл дээр унших зөв. Монгол хэл дээр орчуулагдсан романууд ихэнхдээ өөрийнхөөрөө орчуулчихсан цаад гоо зүй болон философийг ойлгоогүй байдаг. Ерөөсөө ихэнх орчуулгын номууд хэзээ нэгэн цагт гадаад оронд ажиллаж амидарч яваад ирсэн жинхэнэ их сургуудиудад олон жил ажиллаж үзээгүй туршлаггүй хүмүүсээр оршуулагдсан байдаг.

Боловсролтой хүн мэдрэмжтэй хүн. Боловсролтой хүн сэтгэлийн зөв хөдлөлтэй өөрөөр хэлбэл сэтгэлийн боловсролтой. Боловсролтой хүний ухаан сайн хөгжсөн тул ойлгох чадвартай. Боловсролтой хүн ёс суртахуунд суралцсан тул маш их ухамсартай байдаг. Боловсролтой хүн хувиа бодох эсвэл надад ямар ашигтай вэ гэж хэзээ ч хэлэхгүй.

Боловсролгүй хүмүүс нэгэнт ойлгох чадваргүй тул зөвхөн гүрийтлээ цээжлэнэ. Өөрөөр хэлбэл сайн тогтоож авна. Сайн цээжилдэг хүмүүс хүний хэлж ярисан бичсэнийг цээжилж аваад энд тэнд зурагтаар эсвэл хурал цуглаан дээр түүнийгээ давтана. Зарим том албаны хүмүүс цээжилсэн зүйлсээ олон улсын хурал дээр хүртэл илтгэж хөгөө чирцгээнэ. Боловролгүй хүн амархан баригддаг.

Монголын үрс жинхэнэ боловсролтой болох боломж тун бага. Боловсролын байгууллагууд болон хэвлэлийн үйлдвэрүүд нийлж ялгаатай сурах бичиг үйлдвэрлэж гай тарьдаг. Түүний цаана Кембриж эсвэл гадаад хэлний сургуулиуд гэх мэт улс оронд ямар ч ач холбогдолгүй гадаадын байгууллагууд хүний наймаатай адил Монгол хүүхдүүдийг өөрийн орондоо элсүүлэн авцгаадаг.

Боловсрол гэдэг зөвхөн нэг л чиглэлд эсвэл нэг л төрлийн зүйл сургах гэсэн өрөөсгөл үйл хэрэг биш. Ерөнхий боловсролтой болох хэрэгтэй. Үүний тулд бүх хичээл Монгол хэл дээр явагдах чухал. Арван жилийн сургуулиудад эхлээд Монгол хэл өөрөөр хэлбэл улс орныхоо албан ёсны хэлийг сурах хэрэгтэй. Албан бус хэлнүүдийг хоёрдугаарт тавих чухал.

Боловсролтой хүн зөвхөн ойлгож авахаас гадна бас чадах чадвартай хүн. Чадахгүй бол хичнээн их зүйл мэдэх ямар ч ач холбогдолгүй. Хийж чадах чадвар чухал. Гэтэл мэдлэггүй, боловсролгүй нэрэлхүү Монгол хүн чадахгүй байж чадна гэж хэлээд гэр бүл цаашлаад улс орноо балласан хэвээрээ. Энэ тухай соён гэгээрэлийн эрх чөлөө сэдэвт бичнэ.

Боловсрол гэдэг асуудал шийдэж чадахад тусалдаг. Энэ асуудал мөн үү эсвэл биш үү гэдгийг тунгааж ойлгож бас танин мэдэх чадвартай болгоно. Боловсролгүй хүмүүс азаа үзнэ таамаглана бүр болохоо байхаар лам руу эсвэл үзэж хардаг хүмүүс рүү хуйлрана. Боловсролгүй хүмүүс л зальдана, мэхлэнэ бас сэргэлэнтэнэ. Тэд дандаа хулгай хийнэ. Болохгүй бол бүр дээрэмдэнэ.

Боловсрол хэзээ ч яг одоо энд шууд ашигтай биш. Гэхдээ хэзээ нэг цагт асуудал гарч ирэхэд бэлэн байж байдаг. Ингээд ямар ч цаг алдалгүй асуудал шийдэгдэнэ.

Боловсролтой хүн өөрийгөө хөгжүүлж ёс суртахуун болон моралын хүмүүжилтэй цаашлаад гоо зүйн мэдрэмж болон сэтгэлийн боловсролтой болж чадсан хүмүүс. Тиймээс хэн боловсролоос татгалзана вэ тэр хүн хоцрогдсон хуучинсаг нэг үгээрээ хэлэхэд үргэлжийн хойно хоцорсон тул урд биш ард.

Доктор С.Молор-Эрдэнэ

Эх сурвалж: molor-erdene.com