2015 оны 1 сарын 20-нд анх АНУ-н IT компаниудад ярилцлага өгсөн туршлагаасаа хуваалцан бичсэнээс хойш аль хэдийнээ 7 сар өнгөрчихсөн байна. Угийн блог бичдэг хүн биш болхоор хэрэгтэй нэг, хоёр хүнд нь л хүрэг дээ гээд бичсэн чинь жинхэнэ сурприз гэмээр болж өнөөдрийн байдлаар нийт 7000+ хүн ороод уншчихсан байгааг хараад ямар ч байсан их, бага хэмжээгээр хэн нэгэнд нь хэрэг болсон байгаасай, эсвэл зүгээр л гадаадын ажлын зах зээлд ийм байдаг юм байна гээд сонин болсон байгаасай гэж хүсэж байна. 7000+ гэдэг тооноос надад хамаагүй илүү туссан зүйл нь хэд, хэдэн хүмүүстэй харилцаж, туршлагаасаа хуваалцаад, mock interview (туршилтын ярилцлага) хүртэл хийж бэлдэж өгсөн нь харин надад илүү үр өгөөжтэй санагдсан юм. Манайханд нэг ‘тиймэрхүү’ гэмээр анзаарагддаг зүйл нь ‘feedback’ жаахан тааруухан өгдөг санагдсан. 10 гаруй хүнтэй ганцаарчилж ярилцаад, хэд хэдэн имэйл солилцож, утас/skype-р ярьж ярилцлага хийсэн хүмүүсээс 2 нь л ингэсэн, тэгсэн гэсэн үр дүнгээсээ хуваалцсан бол үлдсэн нь тэгээд алга болцгоосон доо. Заавал feedback өгөх албагүй ч, нөгөө талаараа би өөрийгөө хэр үр өгөөжтэй юм хуваалцаж чадсан бэ гэдгийг дүгнэх, хэмжиж – цаашид анхаарах, засах, сайжруулах зүйлгүй болчих юм шиг санагддаг юм.

Өмнө нь хэлсэнчлэн – хэрэгтэй гэж үзсэн тохиолдолд Англи үг, өгүүлбэрийг байгаагаар нь хэрэглээд явна. Тэгэхгүй бол орчуулах гэж утгыг нь алдагдуулаад хаячих байх. Бас үг үсгийн алдаагаа аль болох хянахыг хичээж байгаа боловч proof reading хийхгүй байгаа учир алдаа гаргасан бол хүлцэл өчье. Зуныхаа амралтыг аваад, Монголдоо ирчихээд – амалсан ёсоороо дараагийнхаа блогийг ингээд бичээд сууж байна. 7 сарын хугацаанд ямар сэдвээр бичиж, юу хуваалцвал олон талыг хамарсан, хүмүүст хэрэгтэй эсвэл сонирхолтой мэдээлэл болох бол гэж хэд хэдэн удаа бодогдсон. Энэ 7 сард ч чамгүй зүйл сурч, мэдэж авлаа. Тэгээд ерөнхийд нь дараах зүйлсийг бага зэрэг ч болтугай, мэдсэн сурсаныхаа хэмжээнд хөндөж хуваалцая гэж бодлоо:

– “Амазон-д ажилд орсон юм уу? Найздаа нэг пүүз аваад явуулаач…”
– Ярилцлагын ширээний нөгөө талд суусан туршлага…
– Hire and Develop the Best
– Ажлын соёл болон Customer Obsession
– Том тех компаниудад career аа яаж авч явах вэ…

“Амазон-д ажилд орсон юм уу? Найздаа нэг пүүз аваад явуулаач…”

Хэд хэдэн найзууд маань Амазон-д ажилд орсон гэдэг сураг дуулаад Facebook ээр: “Амазон-д ажилд орсон юм уу? Найздаа нэг пүүз/цүнх/бал аваад яваад явуулаач…? Үнэгүй явуулна биздээ?” гэж байсан бол бас нэг, хоёр хүмүүс: “Хайрцаг зөөж байгаа юм уу?” гэж асуух явдал байсан бол бас: “Амазон гээд нэг алдартай гол байдаг билүү?” ч гэж асууж байсан. Тэгэхээр Амазон гэж хэн бэ, яадаг компань вэ?

Jeff Bezos гэдэг хүний 1994 онд анх жирийн нэг байшингийн грашин дотор “Интернэт Номын Дэлгүүр” нээх зорилготой эхлүүлж байсан бол компань нь 20 жилийн дараа, өнөөдөр, Fortune 500 компаний жагсаалтан дээр 29-рт бичигдэхүйц аврага том компань болсон байна (http://fortune.com/fortune500). Анх грашнаасаа интернэтээр ном зарж, захиалга бүрийнхээ номыг өөрөө гарчлан боож, баглаж АНУ-н үндэсний шуудангаар илгээж байсан бол өнөөдөр гэхэд нийт 150,000+ ажилчинтай, дэлхийн 15+ гаруй орнуудад вэб сайт, үйл ажиллагаа явуулж, нэг оронд гэхэд 200+ сая, 35 өргөн төрлийн бараа бүтээгдэхүүн зарж, дэлхийн 17 орнуудад нийт 120+ гаруй агуулахуудад бүх бараагаа байршуулж, өөрсдийн гэсэн Ложистикийн компань тай болж, тун удалгүй бид бүхний мэдэх drone-р бараа хүргэлт хийж эхлэх гээд нэг бус орнуудын засгийн газруудтай агаарын замын талаар хэлэлцээр, тохиролцоо хийгээд сууж байгаа тийм нэгэн болсон байна. “Онлайн дэлгүүр”-ээс өөр юу хийдэг вэ? гэвэл олон хүмүүсийн мэдэх AWS буюу Amazon Web Service гэсэн Үүлэн Тооцооллын шийдлүүд нь АНУ гэлтгүй дэлхийн заг зээл дээр олон компаниудын итгэлийг олсон, найдвартай түнш нэгэнтээ болж чадсан байна. Нийт 12 орон, 38 гаруй хотуудад програм хөгжүүлэлтийн оффистой IT зах зээлдээ нэлээдгүй алдаршсан тийм компань юм байна. Гагцхүү IT гэлтгүй, бусад бүх салбарынханы хорхойг хөдөлгөдөг ажил олгогчдын дунд нэгэнтээ байр сууриа олсон гэхэд алдахгүй байхаа. За, товчхондоо гэвэл иймэрхүү.

Миний хувьд ийм газар ажилд орлоо гээд гайхуулж барих гэсэн явдал ерөөсөө нэг ширхэг ч байдаггүй. Харин эсрэгээрээ ийм газар орсон туршлага, юу олж мэдсэн гэх мэт мэдээллүүдийг хуваалцах том завшаан олдож байна гэсэн үүднээс л ханддаг. Харин энэ хандлага маань 10 хүний нэгд нь ч юм уу арай жаахан өөрөөр тусчих гээд байдаг талтай нь харамсалтай.

Ярилцлагын ширээний нөгөө талд суусан туршлага…

Өмнөх блогоороо ярилцлаганд орсон хүний зүгээс бичиж байсан бол надад ярилцлага авдаг хүний ширээ/сандал дээр суух боломж бас олдсон юм. Ярилцлага өгөх гээд бэлдэж байхдаа яг ямар асуулт ирхийг нь яаж ч тааж мэдэшгүй учраас аль болох л их том хүрээнд янз янзын л зүйл бэлдэж байлаа. Үүнд: algorithm, data structures, operating system, database, network гээд л явж өгсөн дөө. Жагсаагаад бичихээр 7 хон үг хэдий ч яг бэлдэнэ гэхээр энэ сэдвүүдийн нэгийг нь л сонгоод, дотор нь задлаад нэг жижигхээн сэдэв сонгоход л бүхэл бүтэн хэд хэдэн эрдэмтдийн хэдэн жилийн докторын судалгааны ажил болохуйц нөр их зүйлс байдаг. Тэгэхээр бүгдийг нь бэлдэж амжина гэдэг утгагүй зүйл байсан л даа. Гэхдээ л цаанаа яагаад ч юм: “Энэ юу вэ?” гэдэг асуултанд нь: “Энэ бол тэр…” гээд зөв л хариултаа хэлчихвэл тэнцчих юм шиг санагдаж байсан сэтгэл маань ярилцлага авдаг хүний үүрэг хариуцлага үүрээд, ширээний нэг талд суухад шал өөр болсон шүү. Амазон-д Leadership Principle гээд 14 ширхэг жагсаалт байдаг. Ажилладаг хүн болгон л эдгээр 14 шинж чанарыг агуулсан байх хэрэгтэй байдаг. Үүний нэг жишээ нь: Customer Obsession. Энэ нь юу гэсэн үг вэ гэхээр, хувь хүний зүгээс ямар нэг “үйлчлүүлэгчиддээ” хэр их сэтгэл, санаа тавьдаг вэ гэдгийг ерөнхийд нь харуулсан шинж чанар юм. Шаардлага нь бол: be obsessed буюу үйлчлүүлэгчдийнхээ төлөө бүр “донтчихсон” юм шиг ажилла гэсэн үг. Ажлын жирийн өдрүүдэд манай үйлчлүүлэгч бол вэбсайтнаас бараа худалдаж авч байгаа хүмүүс байж болно, эсвэл AWS-н үйлчилгээг авч байгаа албан байгууллага, хувь хүн, эсвэл компань дотроо хамтарч ажиллаж байгаа хүн, бусад багууд, манай багийн гишүүд эсвэл зүгээр л миний менежэр ч байж болно гэсэн үг юм. Ямар нэг байдлаар аль нэг ажлыг 1 буюу түүнээс дээш хүнтэй хамтарч хийж байгаа л бол бусад хүмүүс нь миний хувьд: “үйлчлүүлэгч” болно гэсэн үг юм. Ингэснээр тэр бүх хүмүүсийн асуусан асуулт, санал хүсэлт, гомдол гээд бүх зүйлсийг нь би хувь хүнийхээ зүгээс “донтсон” мэт туслаж, дэмжлэг үзүүлэх хэрэгтэй гэсэн үг юм. Ингээд бүх хүмүүс ийм байдалтай харилцан ажиллаад ирэхээр хүссэн хүсээгүй тухайн ажил хамгийн дээд чанартай болж гүйцэтгэгддэг юм байна. Би ч өөрөө амьдрал дээр энэ leadership principle биелэлээ олж байхыг нь хараад, гэрч болж байна гэж болохоор… Өндөр чанар гэдэг нь бас нэг principle нь болчихдог: Insist on the Highest Standards. Болд намайг нэг жижиг дизайн гаргаад өгөөч гэхээр нь би цагаа буруу төлөвлөж явсаар байгаад цагийг нь тулгаад, шөнө нойрмог юм сууж байгаад болсон болоогүй юм гаргаад, тэрийг нь Болд аваад цааш нь ажилдаа шууд ашиглаад явбал тун удахгүй алдаа мадаг нь тодорхой болоод, их бага гэлтгүй тодорхой хэмжээний хохирол учруулж болзошгүй. Тиймээс, миний хийсэн зүйлийг Болд хараад, Батыг дуудаж бас харуулаад, шаардлагатай гэж үзвэл цагаа сунгаад ч хамаагүй илүү чанартай зүйл шаардана гэсэн үг юм. Тэр дундаас нь би өөрийнхөө хараагүйг харна, мэдээгүйг мэднэ, харин мэдэж байгаагаа хамгаалж нөгөө 2-той мэтгэлцэнэ… ингэж явсаар эцсийн үр дүн нь өнөөх л яриад байгаа өндөр чанартай зүйл болж үлдэнэ.

За ярилцганы талаар бичих гэж байгаад юун баахан leadership principle-үүд яриад эхлэв ээ? Эд нарыг чинь ганцхан танайд ч гэлтгүй манайд ч гэсэн хэрэгжүүлж л байдаг штээ. Манайхан хааяа л жаахан залхуурчихдаг болхоос… “Манайхан хааяа л залхуурчихдаг…” – энэ бол байз болзошгүй зүйл юм. Ингээд л хэлээд сууж байвал Insist on the Highest Standards байж чадахгүй байнаа гэсэн үг. Тиймдээ ч ярилцлаганы үеэр асууж байгаа бүх асуултууд цаагуураа ярилцлага өгч байгаа хүн энэ leadership principle үүдийг агуулж, хэрэгүжүүлж чаддаг хүн байна уу гэдгийг маш чухалчлан хардаг. Зүгээр л нэг: “Binary Search хийхэд хэр хугацаа шаардлагатай вэ?” гээд асуухаар нь: “Log(n)” гээд хариулчихвал 100% авна гэсэн үг биш болчихож байгаа юм. Маш энгийн жишээ аваад задлаад үзэе:

Ярилцлага авагч: “Linked list-ээс сүүлээсээ К дахь элемэнтийг олох функц бич”

Доош нь уншихаасаа өмнө яг энд түр зуур зогс…(тиймээ, яг энд одоо зогс хэхэ) тэгээд энэ асуултанд юу гэж хариулах байсан бэ? гээд нэг бодоод үзээрэй…

Хүн болгон энэ асуултанд янз янзаар хариулж болох байх. Жишээлбэл алгоритм доо маш сайн, “гавал” програмист/оюутан бол шууд функц биччихнэ. Гэтэл алгоритм-доо жаахан тааруухан хүн бодсоор байгаад цагаа өнгөрөөчих бол сандарсан нэг нь гацаж, түгдрээд цагийг өнгөрөөх жишээтэй. Гэтэл ярилцлага авч байгаа хүн ямархүү хүнийг хүсч байна вэ гэхээр:

Ярилцлага өгөгч: “Аан за. Асуулт нь ийм юм байна. Надад ийм, ийм юм мэдэгдэж байгаа юм байна. Миний олох ёстой зүйл бол ийм юм байна. Зөв үү?” /ингэж асууснаар, асуултыг ойлгож чадсан эсэхээ, мөн өөрийнхөө хэр системтэй, эмх цэгцтэй асуултыг задалж байгаагаа харуулж буй, цаашлаад ярилцлага авч байгаа хүнээ тэр ярилцлаганд оролцуулж байна гэсэн оноонууд авчихаж байгаа юм/.

Ярилцлага өгөгч: “За. Миний асуух асуулт гэвэл… Энэ функцыг хэн ашиглах вэ? Гадны хүмүүс дуудаж ашиглах уу? Эсвэл би өөрөө энэ функцээ програм дотроо дуудаж ашиглах уу? Энэ функц маань ямар утга буцаах хэрэгтэй вэ? Ямар нэг алдаа гарвал exception дамжуулах хэрэгтэй юу? Функц ээ юу гэж нэрлэх хэрэгтэй вэ? (Магадгүй функцыг ингэж нэрлэж бай гэсэн стандард байж магадгүй…?”…. /Эдгээр асуултуудыг асууснаар юун түрүүнд customer obsession гэдэг өнөөх шинж чанараа харуулчихаж байгаа юм. Учир нь, зүгээр л өөрөө мэдээд нэг дурын public функц бичээд, дурын нэрээ өгчихвөл маш хаагдмал хэмжээнд, энэ функцыг хэн яаж хэрэглэх гэж байгааг мэдэхгүй биччихлээ гэсэн үг болох юм. Алдаа гарвал энэ функцыг дуудсан хүндээ мэдэгдэнэ – энэ бас л үйлчлүүлэгчээ бодож байгаа шинж чанар юм. Цаашлаад иймэрхүү асуултууд асууснаар тодорхой бус байгаа, асуултанд нуугдсан мэдээллүүдийг харилцан ярилцаж байж гаргаж ирнэ гэдэг бол dealing with ambiguity гэдэг чадварыг бас харуулсан, үүгээрээ том оноо авч чадахуйц сайн өгч байна гэсэн үг. Эцэст нь мэдээж ярилцлага авч байгаа хүнээсээ асуулт асууж, нааш цааш нь ярина гэдэг бол нөгөө хүнтэйгээ бас нэг тодорхой хэмжээнд харилцаа, ойлголцол төрүүлж байгаа юм. Энэ хүн чинь магадгүй чамтай нэг өдөр суугаад нэг төсөл дээр ажиллаад сууж байж магадгүй хүн. Гэтэл энэ хүнтэйгээ юу ч ярихгүй, чимээгүй байгаад байвал нэг их таатай сэтгэгдэл төрүүлэхгүй л болов уу?

Ярилцлага өгөгч: “За би А, Б data structure ашиглаж болохоор байна. А-г ашиглах нь ийм, ийм давуу талтай боловч ийм, тийм дутагдалтай. Б нь бас ийм байна. Тэгэхээр би энийг ашиглахаар шийдлээ. ” – /Ингэж ярьсанаар сэдвийн талаарх мэдлэгээ харуулж, олон сонголтуудтай тулгарахад богинохон хэмжээнд чадварлаг шийдвэр гаргаж чадаж байгаагаа харуулж буй хэрэг/.

Ярилцлага өгөгч: “Энэ бодлогыг 2 янзаар бодож болхоор байна. Эхний ээлжинд шууд байгаа бүх утгуудаа шалгаад бодож болно. Ингэсэнээр программын ажиллах цаг удаан байх ч энэ бол зөв шийдвэрүүдийн нэг…” гэж хэлээд програм аа хэлсэнээрээ биччихээд дараа нь: “За одоо би үүнийгээ сайжруулах шийдлээ бодоё!” – /Ингэснээр цал алдалгүй ядахдаа 1 зөв шийдэл олох чадвартайгаа харуулах, олсон шийдвэрийнхээ давуу/сул талыг мэдэх, түүнийгээ сайжруулах процесоо хуваалцана гэдэг бол бас маш том чанар, чадвар юм шүү/

Ярилцлага өгөгч: “Ингээд функц маань бэлэн боллоо. Одоо би функц-д маань ямар нэг миний санаагүй өгөгдөл, эсвэл scenario тохиолдолдвол тэр бүгдийг хамарсан тэстүүд бичих хэрэгтэй. Тэгээд ямар нэг алдаа гарсан тохиолдолд функц дуудсан хэрэглэгчдэдээ мэдээлэл явуулах хэрэгтэй. Ямархуу байдлаар энэ мэдээллийг явуулбал зүгээр вэ?” – /Одоо намайг бичилтүйгэгээр, ингэж асууснаар яагаад өөртөө оноо авч байгаа гэдгийг та бүгд мэддэг болсон байх аа. :) /

Нэг жижигхээн асуултан дээр иймэрхүү байдалтай ярилцлага өгсөн хүн зүгээр 100% зөв алгоритм бичсэн ч юу ч нэмж ярьж, ярилцлага авч байгаа хүнээс нэмэлт мэдээлэл асууж тодруулаагүй хүнээс илүү өндөр оноо авна гэсэн үг юм. Ярилцлагын туршид ганц техник чадвар гэхээсээ илүүтэйгээр leadership principle, харилцаа, ойлголцол, асуудлыг задалж буй чадвар, системтэй шийдлүүдээ олж буй процесс гээд маш олон талуудыг шалгаж байгаа юм. Мэдээж энэ асуултуудын үеэр самбар дээр бодож байгаа бичих, тэмдэглэх, эцсийн байдлаар самбар дээр эсвэл онлайн editor дээр кодоо бичих нь тодорхой. Би Монголд 2013 оны сүүлээр ирээд хэд хэдэн газар ярилцлага өгч байсан. Дээр дурьдсан байдалтай нэг ч ярилцлага өгч байгаагүй. Ёстой л нөгөө: “1 + 1 = ?” гэхээр “2” гээд хариулчихдаг хүн л байвал авая гэсэн байдалтай байсан санагдаж байна. Тэрнээс биш би юу юу бодоод, яагаад 2 гэдэг дүгнэлтэндээ хүрсэн, өөр хариу яагаад байж болохгүй…гэх мэт зүйлс ерөөсөө ярих хэрэггүй, тийм хариултыг ярилцлага авч байгаа хүмүүс нь ч өөрсдөө хүлээхгүй, хүсэхгүй байдаг санагдсан.

Бас нэг том шалгуур бол – ярилцлага өгч байгаа хүмүүстээ чи өөрийгөө тухайн баг дотор ажиллаж байгаа хүмүүсийн дор хаяж 50% хувиас нь илүү гэдгийг батлах, ойлгуулах эсвэл тийм сэтгэгдэл төрүүлэх хэрэгтэй болдог. Тэгж байж л ажлын байрны саналд ойртно уу гэхээс “алтан дундаж” эсвэл зүгээр сайн гүйцэтгэгч байлаа гээд ажилд авна гэсэн үг биш болдог.

Hire and Develop the Best

Ярилцлага авах, ажилтан шалгаруулж авах процесс нь иймэрхүү “далд” зүйлс дээр давхар шалгалт аваад явдаг учир тэр болгоныг нь мэдээд сайн өгдөг хүмүүс байдаггүй, мэдсэн мөртлөө ч бэлдээд, бэлдээд сайн өгч чаддаггүй санагдсан. Тийм болхоор Amazon, Google, Facebook, Microsoft…гэх мэт компаниудад ороход бас тийм ч амаргүй байдаг гэдгийг хүн болгон мэддэг. Энэ бүхний эцэст тухайн компаний хүрэх гээд байгаа зорилго нь: “Hire and Develop the Best” буюу маш чадварлаг мэргэжилтэнг шалгаруулж авах, түүнийгээ цааш нь шилдгийн, шилдэг болтол нь дэмжиж бэлдэх юм. Ингээд бодохоор 100% супер “geek” байж байж ажилд орох юм шиг санагдаж байвал бас үгүй. Ер нь бол 70-80% н гүйцэтгэлтэй хийж чадсан хүнийг 100% гүйцэтгэлтэй хийсэн хүнээс илүү авах магадлал өндөр байдаг. Учир нь 70-80% хийсэн хүнийг цааш нь хөгжүүлж, сайжруулах боломж байдаг бол 100% хийчихсэн хүнийг цааш нь хөгжүүлнэ, сайжруулна гэдэг ойлголт байхгүй болоод тэр хүн нэг ёсондоо өөрийнхөө мэддэг юмыг л хийгээд ажиллана гэдэг бол цагаа хий дэмий үрсэнтэй адилхан болчих юм. Тэрний оронд шинээр юм сурч мэдээд, өөрийгөө сориод, түүнээсээ сэтгэлийн ханамж аваад явах нь ажилтанд ч мөн компаньд ч хэрэгтэй байдаг байна.

Hire and Develop the Best – дээр дахиад жаахан дэлгэрүүлээд бичихэд: Шинээр ажилтан ороод 6 сар болов уу үгүй юу менежэрүүд нь уулзад, дараа дараагийн career-н зорилгуудыг тодорхойлж, ярилцаж, тухайн ажилтны хүрэхийг хүссэн зүйлсд нь туслах програм бий болгодог. Жишээ нь би Программист 1 ээр ажилд ороод, цаашлаад Программист 2 болж дэвших сонирхолтой байвал тэр зорилгынхоо талаар менежэртэйгээ ажилд орсоноос хойш 6 сарын дараанаас ярьж эхлэх бөгөөд, тэгсэнээр менежэр нь надад Программист 2 инженэрүүдийн хийдэг ажлуудаас бага багаар өгч эхлэх юм. Би тэр ажлуудыг хийнэ, суралцана, зөвөлгөө авна, алдаа гаргана, алдаанаасаа суралцана. Тэгж явсаар дахиад 6 сар өнгөрөхөд Программист 2 дэвших түвшинд хүрч чадсан гэж өөрийгөө үзвэл дахин ярилцлага өгөөд, хийсэн ажлуудаа үзүүлээд дэвшиж болно гэсэн үг юм. Хэрвээ би 6 сарын дараа өөрийгөө бэлэн биш байна гэж үзвэл дахиад хугацаагаа сунгаж болно. Заавал Программист дотроо дэвшихгүй, өөр салбар/баг сонирхож байвал тэрийгээ бас хэлж болно. Тэгсэнээр менежэр нь тухайн салбар/багтай холбоотой хүмүүстэй холбоо тогтоож өгч, ажил/төслүүд бас авч өгнө гэсэн үг юм. Энэ бүхний цаанас бас л маш зөв бодлогууд явагдаж байдаг. Нэг хүн нэг мест дээрээ дунджаар 1.5 юмуу түүнээс дээш жил ажиллахад бүх юмаа мэдчихдэг, шинээр юм сурч, мэдэхгүй, нэг л юмаа давтаад хийдэг болчихдог юм байна. Тийм учраас цаашаа нөгөө хүмүүсээ өргөжиж, хөгжиж, дэвшихийг нь байнга дэмжиж өгдөг бодлого байгаа юм. Нөгөө талаас менежэр нь аль ч инженэртэй үсрээд л 1-2 жил ажилладаг болхоор байнга шинээр хүн авч, сэлбэж, дадлагажуулж байх ажилтай болдог. Гэхдээ том компаний хувьд энэ нь асуудал гэхээсээ илүү соёл болчихсон байдаг санагдсан. Угаасаа л нэг хүн гархад дараагийн орж ирж байгаа хүн нь өмнөх хүнээсээ дор хаяж 50% илүү гэсэн шалгуураар орж ирж байгаа болхоор ажил алдагдана, завсардана гэсэн зүйл маш бага байдаг. Би ч гэсэн хувьдаа 6 сар ажиллаад л менежэрээсээ career-нхаа дараагийн алхамуудыг ярилцаж, төлөвлөх хүсэлт авсан. Энэ талаараа бодож л байна…

Мэдээж тэгээд компань дотроо Principle Engineer үүд компаний хэмжээнд явагдаж байгаа том том төслүүд, шинэ бүтээгдэхүүнүүд, үйлчилгээнүүдийг танилцуулсан сургалт, ярианууд хийнэ. Инженэерүүд 5 дахь өдөр болгон сэдэв сонгож яриа өрнүүлнэ. Би баг дотроо бас: “Best Practices” гэсэн цуврал яриа хийж, бие биентэйгээ туршлага хуваалцаж байя гэсэн санаа гаргаад, эхнийхээ яриаг хийгээд маш амжилттай үр дүнд хүрсэн тохиолдол бас байгаа. Энэ нь цаашлаад тогтмол болж байхаар төлөвлөгдөж байгаа. Энэ бүхэн нь энэ компаний: “Hire and Develop the Best” гэдэг principle -н бас нэг нь юм.

Ажлын соёл болон Customer Obsession

Ямар ч бараа бүтээгдэхүүн, үйлчилгээ үзүүлж байгаа байгууллагын хувьд харилцагч/үүйлчлүүлэгч гэдэг бол хамгийн эрхэм, дээд байх ёстой гэдгийг би анх АНУ-д 2006 онд ирэхдээ ойлгож авч байсан. Тэр нь надад бол үнэхээр соёлын шок болж байсан гээд хэлчихэд буруудахгүй байх. Учир нь манай оронд үйлчлүүлэгч гэдэг бол үйлчилгээ үзүүлж байгаа хүмүүсийн цагаас хомсолж, дарамт учруулах гээд ирчихсэн мэт санагддаг хүмүүс. Өнөөдөр ингээд 9 жилийн дараа Монголдоо ирэхэд харин үйлчилгээ, харилцаа соёл хамаагүй сайжирсан байгааг нь хархад маш сайхан санагдаж байна. Гэхдээ л цаашаа улам сайжирч болох орон зай маш их байна. Магадгүй АНУ-д 300 сая хүн амьдарч буй, зах зээл том, өрсөлдөөн их байдаг учир нэг үйлчлүүлэгч болгон маш чухал байдаг, харин манайх 3 хан сая хүнтэй, зах зээл бага учир бараа бүтээгдэхүүн зарж, үйлчилгээ үзүүлж байгаа байгууллагууд: “Эд нар хүссэн хүсээгүй ирж л таараа…” эсвэл: “Эд нараар дутав л гэж…” гэсэн бодолтой байдаг юм болов уу? Жирийн дэлгүүрт яваад ороход бараа зарж байгаа хүн нь утсаа ширтээстэй, эсвэл ТВ үзээстэй. Юм асуухаар нэг юм дугарчихаад бохио зажлаад сууж л байна.

– Размер байна уу?
-> Байхгүй.
– Энэнээс үзэж болох уу?
-> Тэг тэг.
– Энэ ямар үнэтэй юм бол?
-> Дээр нь бичээстэй байгаа биздээ?

Нэг ёсондоо үйлчлүүлэгч, үйлчилгээ үзүүлэгч 2-н байр нь солигдчихсон байгаа юм л даа. Би өөрөө аль болох сайхан аашилж, эвийг нь олж, олон юм асууж байж хэрэгтэй юмаа олж авна уу гэхээс над дээр ирээд, юу хайж байгааг минь асуугаад, мэдээлэл өгөөд, намайг юм худалдан аваасаа гэсэн хандлага огтхон ч байхгүй. Ингээд бичихээр мэдээж сайхан үйлчилгээтэй газруудыг нь дурсах, эсвэл өөрийн гэсэн юмаа “өмөөрөх” сэтгэл ямар ч хүнд л төрөх байх. Гэхдээ би зүгээр л хөндлөнгийн хүний нүдээр үйлчилгээний байгууллагын харилцааны соёлын талаар багахан хөндсөн төдий юм шүү.

Нөгөө талаас манай ажлын газрын соёл бол үйлчлүүлэгч гэдэг бол хамгийн эхэнд бичигдэх ойлголт байдаг. Бид нар ямарваа үйлчлүүлэгчийн алсын хараатай сайн, сайхан харилцааны төлөө бага хэмжээний зардал, эрсдэл гаргахад ч бэлэн байдаг. Энгийн жишээ: Амазоны вэбсайтаас нэг хүн playstation аваад 2-хоногийн баталгаат захиалга хийтэл 3 хонож очсон байг. Үйлчлүүлэгч гомдол мэдүүлнэ. Амазоны зүгээс үйлчлүүлэгчээс уучлалт гуйгаад дараагийн 2 захиалгыг автоматаар үнэгүй 1 өдрийн захиалга болгох, мөн дээрээс нь нэмээд playstation-ы саяхан гарсан алдартай тоглоомуудын дискнээс 1 ийг үнэгүй явуулах гэх мэт үйлдлүүд үзүүлнэ. Ингэснээр үйлчлүүлэгчээ алдахгүй байх магадлал өндөрсөх юм. Хэрвээ: “За сүртэй юм. Ганцхан хоног штээ. Амьдрал сүйрчихэв л гэж…” гэсэн байдалтай харьцвал бид нар нэг үйлчлүүлэгч тэр чигээр нь л алдчихла гэсэн үг. Тэр хүн бидэнд цааш цаашдаа хэр их орлого оруулж, цааш нь таньдаг мэддэг хүмүүсээ ятгаж манайхаар үйлчлүүлэх байсныг ч мэдэлгүй – том боломж алдаж болох.

Тэгэхээр компаний соёл бол: “customer obsession” дээр тулгуурладаг. Дээр дурьдсанчлан – “үйлчлүүлэгч” гэдэг бол сайтаас бараа, үйлчилгээ авдаг хүмүүс биш бусад харилцдаг компаний хүмүүс, компань доторх бусад багийн инженэрүүд, бүр манаг багийн хүмүүс гээд бүгд орох юм. Хүн болгоны хүсэлтийг: “customer obsession” -той авч хэлэнцэнэ гэдэг нь түүнээс гарч ирэх үр дүн нь маш өндөр чанартай байх учраас тухайн ямар нэг ажил байж болох хамгийн шилдгээрээ гүйцэтгэгдэнэ гэсэн үг. Бас нэг том соёл бол: Онлайнаар бараа бүтээгдэхүүн, үйлчилгээ зардаг бусад газруудтай өрсөлдөхийн тулд эцсийн үйлчлүүлэгчдэд очиж байгаа үнэ нь аль болох бага байх хэрэгтэй байдаг. Тэр үнийг бага байлгахын төлөө барьдаг тактик бол ашиг нэмэгдүүлэхийн төлөө улайрах биш зардлаа багасахын төлөө явах байдаг. Үүний хамгийн энгийн жишээ бол, манай ажлын кампус дээр үнэгүй хоол, ундаа, жимс жимсгэнэ байдаггүй. Ажилчиддаа ганган Apple MacBook, iPhone, FirePhone өгдөггүй. Энэ бүхэн дээр хэмнэлт гаргаснаар, тэр үрж болох байсан мөнгөө эцсийн хэрэглэгчдэд хөрөнгө оруулалт хийж, зах зээл дээр өрсөлдөхүйц хямд үнийг санал болгодог. Энгийн жишээ авахад өнөөдөр нэг MacBook $1000 гээд тооцоолоход 150,000 ажилтан x 1000 = $150,000,000. Энэ 150 сая долларыг АНУ-д зарагдаж байгаа нийт 200 сая бүтээгдэхүүнийхээ санал болгож байгаа үнийг багасгахад зориулхад зах зээл дээр .75 цент байсан ч мэдэгдэхүйц хэмжээний өрсөлдөөн гаргаад ирж болж байгаа юм. 150 сая долларыг заавал барааны үнэ багасгахад биш оронд нь өөр илүү зардал гаргаад байгаа үйл ажиллагааг автоматжуулахад хөрөнгө оруулалт бас хийж болно. Тэгсэнээр удаан хугацааны ашгийг богино хугацааны хөрөнгө оруулалтаар олоод авчихаж байгаа юм. Энэ бүгдийг нийтэд нь манайхан: “frugality” гээд нэрлэчихдэг. Амазон бол “frugal” компань юм. Би Facebook. Microsoft-д ажилладаг найзуудтайгаа хааяа яриад сууж байхад сэмхэн атаархах сэтгэгдэл төрдөг шүү. Үнэгүй хоол идэж байна л гэнэ, үнэгүй уух юм ууж байна л гэнэ… Гэхдээ л компанийхаа соёлыг мэдээд, ойлгоод ирэхээр тэр нь асуудал биш болчихдог санагдсан. Эцэст нь нэмхэд: Компань тэр чигээрээ ажилчидаа хооллож, ундалдаггүй, харамч гэсэн ойлголт төрчихвий гэж бодогдлоо. Саяхан Аризона мужид байдаг програм хөгжүүлэлтийн төв дээр очиж ажиллахаар явсан юм. Тэр оффист бол хөргөгчөөр нь дүүрэн ундаа, жимс, пиво, сериал, snack, тэгээд өдөртөө нэг удаа захиалгаар хоол авчруулчихдаг бас дажгүй байсан шүү. Санхүүжилт нь тухайн хэлтсээсээ гардаг гэж байсан. Тэгэхээр бас ч гэж тийм айхтар frugal бол биш байгаа юм шүү. :) Гэхдээ л Google, Facebook-нхэн үнэгүй 3 удаа хоол иддэг гэхээр… ;)

Том тех компаниудад career аа яаж авч явах вэ…

Дээр дурьдсанчлан нэг инженэр бол нэг газраа 1-2 жил болоод л сэлгээ хийх нь маш элбэг байдаг. Сэлгээ нь нэг бол өөр компаньд ажиллах эсвэл компань дотроо өөр багт орж ажиллах. Энийгээ ч гэсэн компаниуд нь өөрсдөө дэмждэг. Учир нь нэг юмаа удаан хийгээд ирэхээр дадал болчихдог. Шинэ юм сурч мэдэхээ больчихдог. Тэрний оронд байнга шинийг эрэлхийлж, сурч, мэдэж өөрийгөө сорьж байсан нь илүү гэж үздэг. Тиймээс ажилд орсон цагаасаа эхлээд, сайн хүмүүстэй ярилцаж танилцаж, компань дотроо бусад ямар ямар багууд, ажлын местүүд байна гэдгийг сэмхэн судлаад явхад асуудалгүй. Тэгээд ерөнхийдөө өөрийнхөө аль сонирхож байгаа зүйл рүү эртнээс зүглээд, холбоо тогтоогоод, түүнийхээ талаар судлаад, 6 сар болохоор менежэртэйгээ ярилцаад тэр месттэйгээ холбоотой төсөл, ажил авч хийгээд дадлага хийж байсан нь маш хэрэгтэй болдог. Сонирхол, сорил гэхээс илүүтэйгээр бас санхүү, цалин гэдэг асуудал чухал нөлөө үзүүлдэг. Нэг местэндээ байгаад байхаар цалин ихсэнэ гэдэг жаахан асуудалтай байдаг. Нэмэгдсэн ч маш багаар нэмэгддэг. Тийм учраас өөр багт орох эсвэл өөр компаньд орж байж илүү өндөр цалин амлуулж байж орох боломжтой байдаг. Намайг одоо ажиллаж байгаа багтаа орсоноос хойш нийт 5 инженэр ажлаасаа гарсан байдаг. Зарим нь Google, Adobe, Facebook гээд явсан бол зарим нь Амазон дотроо өөр местрүү очицгоосон байдаг. Тэд нар бүгд үсрээд 2 жил ажилласан хүмүүс байдаг. Яагаад гарах болов? – гэсэн асуултанд сэмхэн: “Цалингаа нэмүүлэх гэж гарсан… 2 жилийн дараа цалингаа тэрнээсээ илүү нэмүүлэхийн тулд иргээд ирнээ.” гэж хэлээд инээж байх жишээтэй.

Энэ соёлын талаар би саяхан хэдэн хүмүүстэй ярилцаад сууж байснаа санадаг юм. Манай улсад олон ажил сольсон хүн байвал бараг хүн авч хэлэлцдэггүй, муу нэртэй болж үлддэг гэх мэтээр ярьж байж билээ. Бас л ажлын зах зээл, соёлын томоохон ялгаа байгаа нь харагдаж байдаг. Чадалтай хүн байвал авдаг л байх хэрэгтэй болов уу гэж боддог. Бас тэр хүнийгээ цааш нь юу хүсч байгааг нь ойлгоод, явмаар бол явахад нь тусалдаг, шилжих бол шилжихэд нь тусалж чаддаг баймаар санагдсан. Бас нэг сониноос дуулгахад Амазон жил болгон ажилчиддаа ажлаасаа гарах уу? гээд тодорхой хэмжээний мөнгө санал болгодог. Ажлаасаа гарч байгаа бол, дараагийн ажлаа олоход нь тэр мөнгө нь жаахан ч гэсэн тус нэмэр болог гээд. Энийг анх сонсчихоод би чихэндээ ч итгэдэггүй байсан. Нэг талаараа том эрсдэлтэй юм шиг боловч нөгөө талаараа ажилчиддаа ямар их санаа тавьдаг гэдгээ харуулж байгаа хэлбэр болов уу. Тэгсэнээр ажилчид нь улам илүү хичээж, сайн ажилладаг байх.

За энэ постыг бичих гэж 7 хоногийн өмнө эхлүүлээд зав олдохоороо нэмээд яваад байсан болхоор унших явцад өөр, өөр хүн орж ирээд биччихсэн юм санагдаж байж магадгүй. Тийм бол хүлцэл өчье. :) Ямар ч байсан энэ удаа ингээд дуусгая гэж бодлоо. Үг үсэг, дүрмийн алдаа гаргасан бол бас хүлцэл өчье. (Krilleer.Blogspot.com сайтыг ашиглаж блогоо бичсэн бөгөөд, энэ сайхан editor-г хөгжүүлсэн А Болд -д талархсанаа илэрхийлэе!). Эцэст нь бас нэг баяртай мэдээ хуваалцахад манай сургуулиар явсан найзуудаас маань Amazon-д SDET, United Airlines-д Senior Software Engineer, Verizon Wireless d SDE гээд мундаг газруудад орчээ. Байгаа байгаа газраа эх орныхоо нэрийг өндөрт өргөөд, ажлаа сайн хийгээд, эх орныхоо хөгжилд хувь нэмрээ оруулаад явч буй, цаашид ч оруулах энэ залуус…Мөн эх орондоо ажиллаж, амьдарч байгаа мундаг мундаг залуучууд маань… Бид бүгд цааш цаашдаа нийлж, дэлхийн хэмжээнд гарч ирэх том том, хорхой хүргэм төслүүд дээр хамтраад ажиллахын төлөө!!! гээд энэхүү пост оо дуусгая.

Монголдоо одоо 7, 8 хоног л байх үлдэж байна. Тэгээд ажлын зүг жолоо татна даа. Тэрнээс өмнө уулзаад, туршлага солилцох хүмүүс байвал нээлттэй байгаа шүү. amarbayar.amarsanaa@gmail.com хаягаар эсвэл FB: Amarbayar Amarsanaa гээд холбогдоорой.

Баярлалаа.
А. Амарбаяр